Li Bismilê 'Rojbihêrkên Wêjeya' kurdî
AMED (DÎHA)- Li Bismilê xwendekarên zanîngehê û xwendevanên wêjeya kurdî bi navê "Rojbihêrkên Wêjeyê" dest bi lidarxistina çalakiyên wêjeya kurdî kirin. Çalakiya vê heftê bi mijara "Serboriya Qonaxên Helbesta Kurdî" bi beşdarbûna helbestvanê kurd Berken Bereh hat li darxistin. Bereh, li ser serboriya helbesta kurdî û di helbestê de bîra neteweyî rawestiya û got, "Dema em li dîroka xwe vedigerin, em dibînin ku helbesta kurdî ji helbesta îngilîz, elman, faris û ereban ne qelstir û lawaztir e."
Li Bismila Amedê xwendekarên zanîngehê û xwendevanên wêjeyê bi navê "Rojbihêrkên Wêjeyê" dest bi lidarxistina çalakiyên wêjeya kurdî kirin. Çalakî li Pirtûkxaneya El-Cezerî beriya demeke destpê kiriye û bi awayekî perîyodîk 2 hefteyan carekê bi beşdarbûyîna helbestvan an jî nivîskarekî/e kurd tên lidarxistin. Mebest ji van çalakiyan di civakê de hayjêhebûn û geşedana wêje û zimanê kurdî ye. Di çalakiya vê hefteyê de ya bi dehan xwînerên wêjehez beşdarbûnê, wek axaftvan û mêvan helbestvan û rewşenbîrê kurd Berken Bereh bi mijara "Serboriya Qonaxên Helbesta Kurdî" amade bû. Di rojbihêrka ku wek gotûbêj û sohbetê hat lidarxistin de Bereh, ji beriya zayînê heta roja îro di sê qonaxan de li ser serboriya helbesta kurdi û di helbesta kurdî de bîra neteweyî rawestiya.
'Helbestvanên jin ji yê mêr bêtir bûn'
Bereh helbesta kurdî di sê qonaxan de ravekir. Di qonaxa yekem a beriya îslamê de, li ser helbesta yaresanî ya bi zaravayên lorî û hewramî hatiye nivîsandin rawestiya û diyar kir ku di vê qonaxê de helbesta kurdî bi piranî ji aliyê jinan ve hatiye afirandin û got, "Tiştekî balkêş e, beriya 1500 sala, 1600 salan jinên kurd di afirandin û nivîsandina helbesta kurdî de ji mêran bêtir bûn. Ev bi rastî jî tiştekî pir balkêş e. Sedema vê yekê dîn e. Ji ber ku di dînê yaresaniyan rîtuelên çi olî, çi edebî û çi çandî de jin her li pêş bûne. Tu tixûb û sînor di navbera jin û mêran de tune bû. Niha jî ev şopên yaresaniyan li hin deverên Kurdistanê xwe didin der."
'Ya Melayê Cizîrî di hemen demê de îsyanek bû'
Di qonaxa duyem a ji dema mirektiya heta sedsala 19'min de, Bereh ji Baba Tahir Uryan, Melayê Cizîrî, Feqiyê Teyran, Ehmedê Xanî, Melayê Bateyî heta Hecî Qadirê Koyî serboriya helbesta kurdî li gor şert û şirûtên sedsalan vegot. Diyar kir ku di vê qonaxê de alaya işqê ya ku Cizîrî ji Baba Tahir girt, bi serbilindî li ba kir û got, "Cizîrî dibê 'Ger lû'lê mensûr ji nezmê tu dixwazî/Wer şi'ra Mela bîn te bi Şîrazî çi hacet' eger tu li wê tegaha işqê dinihêrî yê ku ew işq ji nûve pênasekiriye, nasnameyek jê re dîtiye ez im. Şîrazî ew kesê ecemî ye ku ne hewceyî tu herî xwe pê ve bigirî. Eger tu dixwazî were xwe li min bigire. Ev isyaneke di heman demê de. Xwedîliderketina nasnameyekê ye. Em dibînin ku fikr û hizra netewbûnê hêdî hêdî aşkere dibe."
'Li dinyayê fikr û hizra milletbûnê bi Xanî dest pê kiriye'
Di vê qonaxê de Bereh da zanîn ku Ehmedê Xanî yek ji wan helbestkar û zanyara ye ku li dinyayê yekem car hizr û fikra milletbûnê pê dest pê kiriye û wiha got, "Ez îdia dikim ku li dinyayê fikra milletbûnê bi Xanî dest pê kiriye. Lê dîroka ku li me ferz dikin, dibêjin bi ronesansê, bi Şoreşa Frensî, 1789'an, bi Jean-Jacqqûes Roûsseaû(1712-1778) dest pê kiriye. Lê em dibînin ku Xanî di 1660'î de dema Mem û Zînê dinivisîne, di wir de fikr û hizra milletbûnê îşaret dike, destnîşan dike." Her wiha Bereh dest nîşan kir ku li cîhanê yekem berhema pedagojîk a ji bo zarokan jî ji aliyê Xanî ve hatiye nivîsandin û wiha got, "Ez dîsa bala we dikêşim yekem berhema perwerdehiyê ya ji bo zarokan tê îdiakirin ku 'Emîle' ye ya ji aliyê J.J. Roûsseaû hatiye nivîsandin. Na. Ew pirtûk piştî Xanî bi 150'î salî hatiye nivîsandin û pirtûk ne ji bo zarokan ji bo dê û bavê zaroka ye. Lê 'Nûbihara Biçûkan' a Xanî rasterast ji bo zaroka ye."
'Helbesta fikra netewî bi Cegerxwîn bû şûrê berxwedanê'
Bereh di qonaxa helbesta kurdî ya sêyemîn de ji Cegerxwîn heta ya roja îro vegot. Diyar kir ku Cegerxwîn helbesta kurdî ya di qesr û koşkan de asê mayî ji erş hanî ferş û wiha got, "Cegerxwîn kiras û ferhenga helbesta kurdî guhert. Ew helbesta di bin tesîra îslamiyetê de bi peyvên erebî û erûzî dagirtî û li medreseyan ji bo beg û mîrektiya dihat nivîsandin rûxand. Bi form, şêwaz û dengek din helbest ji nû ve nivîsand. Helbesta bi fikra netewî ya ku bi Ehmedê Xanî dest pê kir û hat Hecî Qadirê Koyî û ji Koyî xwe gihand Cegerxwîn êdî bû şûrê berxwedanê. Cegerxwîn nabêje ez belengaz im û nizanim çi me. Rasterast daw û doza li cengê û şer dike. Dibêje, 'Ka Kurdistana min ka?....Ez ê herim şer ez ê herim ceng, dayê tu megrî.' Yanî helbest di destê Cegerxwîn de dibe çek."
'Helbesta kurdi ji ya îngilîz, alman, faris û ereban ne qelstir û lawaztir e'
Bereh diyar kir ku divê ew wek kurd li dîroka xwe vegerin, ew kî ne, bav û kalê wan çi kirine û dinyayê çawa şîrove kirine û got, "Ger em bi vê hişmendiyê li helbesta kurdî binerin, helbesta kurdî di qada cîhanê de xwe dispêre sedan salan. Ji helbesta îngîlîz, alman, faris û ereban ne qelstir û lawaztir e. Gelek kes helbesta kurdî dibin beriya zayînê ya 300 salan."
Çalakî bi helbestxwendin, pirsan û destnîşankirina pirtûkan bi dawî bû. Her wiha dê çalakî bi awayekî peryodîk 2 hefteyên carekê bên lidarxistin.
(red)
